. از مهم‌ترین چالش‌ها در این بیماران، ضعف عضلانی، تغییرات مفصلی، درد مزمن و تحلیل تدریجی توان حرکتی است. در چنین شرایطی، ورزش و فعالیت بدنی هدفمند نقش حیاتی در حفظ عملکرد بدن، کنترل عوارض و بهبود کیفیت زندگی دارد.

نقش ورزش در دوران پس از فلج اطفال

پس از ابتلا به فلج اطفال، ویروس باعث تخریب سلول‌های حرکتی نخاع می‌شود. این امر موجب می‌شود بخشی از عضلات بدن ضعیف یا فلج شوند. با گذر زمان، عضلات سالم بار بیش‌تری را تحمل می‌کنند و در معرض خستگی و درد قرار می‌گیرند. تحقیقات جدید بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ نشان داده‌اند که تمرین‌های سبک و کنترل‌شده نه تنها باعث افزایش قدرت عضلات باقی‌مانده می‌شوند، بلکه از تحلیل عضلات سالم نیز جلوگیری می‌کنند.

به‌طور خاص، تمرین‌های ایزومتریک، تعادلی و کششی ملایم می‌توانند به بیماران کمک کنند تا دامنه حرکتی مفاصل خود را حفظ کرده و دردهای مزمن را کاهش دهند.

برنامه تمرینی پیشنهادی برای بازماندگان فلج اطفال

بر اساس مطالعات جدید دانشگاه‌های Mayo Clinic و Johns Hopkins، بهترین برنامه‌ها باید به شکل تدریجی و با نظارت فیزیوتراپیست طراحی شوند. این تمرینات شامل:

• تمرینات شنا یا آب‌درمانی برای کاهش فشار بر مفاصل
• استفاده از دوچرخه ثابت با مقاومت پایین برای بهبود استقامت قلبی‌عروقی
• تمرینات تعادل و ثبات مرکزی بدن (Core Stability) برای کنترل حرکات تنه
• تمرینات کششی ملایم اندام‌ها برای جلوگیری از کوتاهی عضلات

اهمیت کنترل خستگی و جلوگیری از «سندروم پس از فلج اطفال»

در سال‌های اخیر، پدیده‌ای تحت عنوان Post-Polio Syndrome (PPS) شناسایی شده است. این سندروم معمولاً سال‌ها بعد از بیماری اولیه بروز می‌کند و با ضعف جدید عضلات، خستگی و درد همراه است. بر اساس پژوهش‌های منتشرشده در مجله، ورزش در این بیماران باید با شدت پایین، استراحت کافی و پایش مستمر علائم انجام شود. تمرین‌های بیش از حد می‌توانند باعث تشدید خستگی و ضعف عضلات شوند.

تغذیه و حمایت متابولیکی در بیماران فلج اطفال

تغذیه غنی از پروتئین‌های باکیفیت (ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات، حبوبات) و ویتامین‌های گروه B، D و C برای حفظ سلامت عضلات ضروری است. همچنین مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ (مثل روغن زیتون و بذر کتان) در کاهش التهاب عصبی مفید شناخته شده‌اند.

ملاحظات روان‌شناختی و اجتماعی

ورزش فقط ابزاری برای تقویت جسم نیست؛ بلکه بر روحیه و اعتماد به نفس افراد مبتلا به فلج اطفال نیز تأثیر عمیق دارد. مشارکت در فعالیت‌های گروهی مانند یوگا، پیاده‌روی گروهی یا ورزش‌های آبی سبک، احساس تعلق اجتماعی را تقویت می‌کند و از افسردگی جلوگیری می‌نماید.

جمع‌بندی

فلج اطفال دیگر تهدیدی گسترده نیست، اما آثار ماندگار آن هنوز با ماست. ورزش و فعالیت بدنی، اگر به‌درستی طراحی شوند، می‌توانند مهم‌ترین ابزار برای بازتوانی، پیشگیری از عوارض و ارتقای کیفیت زندگی بیماران باشند.

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که حتی تمرین‌های ساده روزانه مانند حرکات کششی، تمرین در آب، تمرینات ثبات مرکزی و تنفس عمیق، در درازمدت عملکرد عصبی و عضلانی را بهبود می‌دهند.

در نتیجه، کلید موفقیت در مواجهه با آثار فلج اطفال، ورزش هوشمندانه، تدریجی و با نظارت متخصصان است — نه پرهیز از حرکت.

دکتر محمد مهرتاش- هیأت پزشکی ورزشی استان کرمان